Het onderzoek naar Arib gaat meer over politieke implicaties dan over haar gedrag (2024)

Bijna anderhalve maand geleden besloot het presidium van de Tweede Kamer, het dagelijks bestuur met Kamerleden, unaniem een extern en onafhankelijk onderzoek in te stellen naar toenmalig PvdA-Kamerlid Khadija Arib, in haar tijd als Kamervoorzitter. Sindsdien rommelt het. Een meerderheid van de Kamercommissie die gaat over de werkwijze van de Tweede Kamer wil dat het onderzoek tijdelijk wordt stilgelegd. Het presidium, dat daarover gaat, besluit deze week.

1Waarom besloot het presidium onderzoek te laten doen naar Arib?

Het presidium ontving twee anonieme brieven over de opstelling en het gedrag van Khadija Arib (PvdA) in haar tijd als Kamervoorzitter (2016-2021). Die brieven, beide uit 2022, stonden niet op zich. Zo worden de verklaringen over „machtsmisbruik” van Arib en „een onveilige werkomgeving” onder haar voorzitterschap onderschreven door de huidige leiding van de organisatie van de Tweede Kamer, waar ruim zeshonderd mensen werken. De ambtelijke top heeft zelf „ook de sociaal onveilige werksfeer” onder Arib ervaren, heeft ze landsadvocaat Pels Rijcken laten weten. De juristen waren door het presidium ingeschakeld voor advies: wat te doen met deze twee binnengekomen brieven?

De gedetailleerde epistels en de bekrachtiging van de inhoud door de ambtelijke leiding waren niet de eerste en ook niet de enige signalen over de vermeende handelwijze van Arib als Kamervoorzitter die bekend zijn bij het presidium. Twee directeuren en een griffier, de hoogste ambtenaar van de Tweede Kamer, zijn in haar periode vertrokken na aanvaringen met Arib. Ervaringen waarvan ze de presidiumleden mondeling én schriftelijk op de hoogte hebben gebracht, al in de tijd dat Arib nog Kamervoorzitter was.

De landsadvocaat concludeerde in zijn advies dat een onafhankelijk onderzoek naar het gedrag en de opstelling van Arib onontkoombaar is. De Tweede Kamer heeft als werkgever „zonder meer een verplichting tot handelen”, schreef Pels Rijcken. Daar stemden de negen presidiumleden – naast voorzitter Bergkamp Kamerleden van PVV, PvdA, VVD, CDA, D66, GroenLinks, SP en Partij voor de Dieren – één voor één mee in.

2 Wat is de status van het onderzoek naar Khadija Arib?

Op 19 oktober heeft het presidium besloten bureau Hoffman de opdracht te geven feitenonderzoek te doen naar de klachten uit de twee anonieme brieven die het ontving. Hoffman onderzoekt onder meer wat de aard en omvang van de signalen zijn en of de klachten feitelijk hebben plaatsgevonden.

Afgelopen dinsdag stemde een meerderheid van de Kamerleden van de Commissie voor de Werkwijze, waarin wordt gesproken over de manier van werken in het parlement, voor een verzoek van Pieter Omtzigt. Hij wil dat Kamervoorzitter Bergkamp aan het presidium vraagt om de opdrachtverstrekking aan Hoffman te delen met de Tweede Kamer én het onderzoek van Hoffman op te schorten tot daar meer duidelijkheid over komt.

Het presidium heeft daar woensdag over vergaderd, maar er nog geen besluit over genomen. In een kort briefje liet Bergkamp na afloop weten dat de leden „op een later moment” met een besluit komen. Dat is hoogstwaarschijnlijk komende week. In de tussentijd gaat het onderzoek van Hoffman door, laat een woordvoerder van de Tweede Kamer weten.

3 Er liep al een onderzoek naar sociale veiligheid in het Kamergebouw?

Dat klopt. Bijna anderhalf jaar geleden, op 11 juni 2021, schreven vertrouwenspersonen van de Tweede Kamer een brief aan Kamervoorzitter Vera Bergkamp, de griffier en het hoofd personeelszaken over een sociaal onveilige werkomgeving in het Kamergebouw in de periode 2018-2021. Een onderwerp dat toen zeer actueel was na de onthullingen van misstanden bij het tv-programma The Voice of Holland.

De vertrouwenspersonen meldden dat ze in 3,5 jaar tijd 23 medewerkers hebben gesproken met „eensluidende klachten over ongewenst gedrag”. Hun advies was om een onafhankelijk onderzoek in te stellen. Dat kondigde Bergkamp op 24 februari 2022 aan. Een groot, anoniem belevingsonderzoek door middel van vragenlijsten en interviews waarvoor niet alleen ambtenaren maar ook Kamerleden en fractiemedewerkers zich konden aanmelden. Dat onderzoek door de Universiteit Utrecht loopt nog.

De Volkskrant schreef afgelopen weekend dat de klachten waarover de vertrouwenspersonen in hun brief schreven, niet alleen over Khadija Arib gaan en dat drie van de zes vertrouwenspersonen vinden dat die brief niet tegen Arib kan worden gebruikt. Volgens twee leden van het presidium, die anoniem in het stuk aan het woord komen, heeft die brief „een belangrijke rol” gespeeld bij het besluit tot onderzoek over te gaan. Andere betrokkenen spreken dat tegen NRC tegen. Ook in het advies van Pels Rijcken wordt de brief van de vertrouwenspersonen nadrukkelijk niet als doorslaggevend aangemerkt. De juristen adviseren tot onderzoek over te gaan op basis van de twee anonieme, maar gedetailleerde brieven met meerdere klachten over Arib die worden bevestigd door de huidige ambtelijke top.

4 Hoe denken politieke partijen over het onderzoek naar Arib?

Wat opvalt, is dat Kamerleden van politieke partijen die zijn vertegenwoordigd in het presidium, dat unaniem stemde vóór een onderzoek naar Arib, een ander geluid laten horen dan hun partijgenoten buiten het presidium. Zo wil Renske Leijten (SP) dat het onderzoek naar Arib wordt stilgelegd. Maar haar partijgenoot Michiel van Nispen stemde er als presidiumlid mee in. Dat geldt ook voor de Partij voor de Dieren – Eva van Esch vindt het „niet kies om het huidige onderzoek door te zetten”, terwijl haar partijgenoot Frank Wassenberg in het presidium zit. PVV’er Gidi Markuszower verweet Bergkamp samen met het presidium te hebben opgetreden „als een soort politieke huurmoordenaar”. Zijn partijgenoot Martin Bosma, het langst zittende presidiumlid en al jaren bekend met de klachten over Arib, stemde voor het onderzoek.

Daarbij is het belangrijk om aan te tekenen dat Kamerleden op persoonlijke titel in het presidium zitten. Maar hun partij doet er wel toe: Kamerleden uit partijen met minder dan zes zetels mogen niet plaatsnemen in het presidium.

Overigens is de PvdA, de partij van Arib, niet meer vertegenwoordigd in de dagelijkse leiding van de Tweede Kamer. Kamerlid Henk Nijboer stapte een aantal dagen na instemming met het onderzoek uit het presidium. Hij staat naar eigen zeggen voor zijn besluit maar kreeg daarop intern en extern veel kritiek als partijgenoot van de bij de buitenwacht populaire Arib.

5 Wat is de kritiek van politici op het onderzoek?

Een van de punten van kritiek gaat over de rol van de huidige Kamervoorzitter en het presidium. Zij wisten al eerder van klachten over Arib maar grepen niet in. Bovendien lekte het besluit om tot onderzoek over te gaan uit via NRC voordat het presidium Arib officieel op de hoogte had gesteld. Dat heeft voor veel boosheid en onbegrip gezorgd bij Kamerleden. Zij vinden daarom dat er ook onderzoek moet worden gedaan naar de rol en het optreden van het presidium. En dat vinden ze weer schuren met de rol die het presidium heeft als opdrachtgever van het onderzoek naar Arib.

Bergkamp verdedigt zich door te verwijzen naar het advies van Pels Rijcken. De juristen schrijven aan het presidium dat ze zich kunnen voorstellen dat naast de griffier, die werkgever is van de ambtelijke organisatie, ook het presidium de opdracht tot het onderzoek geeft.

Kamervoorzitter Bergkamp stelt dat het presidium en de griffier geen enkele rol spelen in de begeleiding van het onderzoek. Zo is het onderzoeksbureau geselecteerd door de inkoopafdeling en een HR-manager. Het hoofd HR en het hoofd juridische zaken zijn „gedelegeerd opdrachtgever”.

6 Hoe loopt dit af voor de gedupeerden?

Dat is de grote vraag waarover een deel van hen zich grote zorgen maakt. Want hoewel het onderzoek vooralsnog doorgaat, vrezen ambtenaren dat het zo politiek besmet raakt dat het alsnog voortijdig stopt.

Achter de schermen spreken ambtenaren hun teleurstelling uit over de gang van zaken. Net als in de tijd van het voorzitterschap van Arib gaat het nauwelijks meer over hun geboekstaafde ervaringen met de oud-Kamervoorzitter maar om de politieke implicaties.